Het afgelopen jaar zijn er een aantal belangrijke EU-wetswijzigingen geweest op het gebied van geografische aanduidingen. Daarom besteden we in dit expertartikel aandacht aan dit onderwerp. Een van de wijzigingen is de introductie van bescherming op EU-niveau voor ambachtelijke en industriële (non-agri) producten door middel van geografische aanduidingen. Daarnaast is de bestaande bescherming voor wijn, gedistilleerde dranken en landbouwproducten (agri-producten) door middel van geografische aanduidingen geharmoniseerd met een nieuwe Agri Verordening. We gaan eerst dieper in op deze wijzigingen en kijken vervolgens specifiek naar de impact van de nieuwe Agri Verordening bij BOIP.
Geografische aanduiding: kort overzicht
De naam van een product dat uit een bepaalde streek afkomstig is en een reputatie heeft op grond van de kwaliteit of de herkomst, kan in de EU beschermd worden als geografische aanduiding. Het doel van deze bescherming is dat consumenten duidelijk worden geïnformeerd over de geografische oorsprong van producten en dat de specifieke, intrinsieke kwaliteiten van die producten zijn gewaarborgd.
In de Europese Unie zijn de namen van meer dan 3.500 producten beschermd. Er wordt bij de bescherming van geografische aanduidingen een onderscheid gemaakt tussen een beschermde oorsprongsbenaming (BOB) en een beschermde geografische aanduiding (BGA).
Beschermde oorsprongsbenaming (BOB)
Productnamen die zijn geregistreerd als BOB, zijn het nauwst verbonden met de plaats waar zij worden geproduceerd. Zij worden toegekend aan producten waarvan de kwaliteit of de kenmerken van het product hoofdzakelijk of uitsluitend aan een bepaalde geografische omgeving te danken zijn.
Beschermde geografische aanduiding (BGA)
Bij de BGA wordt het verband benadrukt tussen het specifieke geografische gebied en de naam van het product, waarbij een bepaalde kwaliteit, faam of andere eigenschap van het product hoofdzakelijk is toe te schrijven aan de geografische oorsprong. Verder moet minstens één van de productie-, verwerkings- of bereidingsstappen in het betrokken gebied plaatsvinden.
Wetswijzigingen
Het afgelopen jaar zijn er twee belangrijke EU-wetswijzigingen geweest voor geografische aanduidingen.
Nieuwe verordening voor ambachtelijke en industriële producten (Non-Agri Verordening)
Tot voor kort beschermde de EU-wetgeving alleen geografische aanduidingen voor landbouwproducten en voedingsmiddelen, wijnen en gedistilleerde dranken. Eenzelfde soort bescherming voor ambachtelijke en industriële producten bestond niet.
De nieuwe Verordening (EU) 2023/2411 van het Europees Parlement en de Raad van 18 oktober 2023 betreffende de bescherming van geografische aanduidingen voor ambachtelijke en industriële producten, en tot wijziging van de Verordeningen (EU) 2017/1001 en (EU) 2019/1753 erkent deze ongelijkheid en biedt een geharmoniseerd kader voor de bescherming van de namen van ambachtelijke en industriële producten uit de EU. Daarmee is nu voorzien in een soortgelijke bescherming als voor regionaal geproduceerde voedingsmiddelen of dranken. De nieuwe regeling heeft alleen betrekking op bescherming door BGA's en niet door BOB's.
Volgens de wet zijn ‘ambachtelijke producten’ producten die volledig met de hand, met behulp van handmatige of digitale gereedschappen of met mechanische middelen zijn vervaardigd, wanneer de handmatige bijdrage een belangrijk onderdeel van het eindproduct is. Aan de andere kant zijn ‘industriële producten’ producten die op een gestandaardiseerde manier geproduceerd worden, inclusief serieproductie en het gebruik van machines.
Het nieuwe systeem zal vanaf 1 december 2025 van toepassing zijn. Vanaf deze datum is het mogelijk om in de EU de registratie aan te vragen van de namen van ambachtelijke en industriële producten die aan de nodige vereisten voldoen via een enkele aanvraag die alle EU-lidstaten bestrijkt.
EUIPO zal een belangrijke rol spelen bij de uitvoering van het nieuwe beschermingssysteem, met name wat betreft de registratieprocedures voor ambachtelijke en industriële geografische aanduidingen.
De impact van de nieuwe regeling voor BOIP laat dus nog even op zich wachten. In de toekomst zal de nieuwe regeling wel gevolgen hebben voor de toetsing op absolute gronden, oppositie en doorhaling. BOIP zal deze nieuwe geografische aanduidingen hierin dan mee in overweging moeten nemen.
Nieuwe Agri Verordening
Voorheen werden de geografische aanduidingen voor wijnen, gedistilleerde dranken en landbouwproducten afzonderlijk geregeld in verschillende verordeningen.1 De beschermingsomvang voor deze producten was echter niet uniform en dit is nu door een nieuwe verordening rechtgetrokken.
De nieuwe Verordening (EU) 2024/1143 van het Europees Parlement en de Raad van 11 april 2024 inzake geografische aanduidingen voor wijnen, gedistilleerde dranken en landbouwproducten alsmede gegarandeerde traditionele specialiteiten en facultatieve kwaliteitsaanduidingen voor landbouwproducten (hierna: ‘de Agri Verordening’) is op 23 april 2024 bekendgemaakt en op 13 mei 2024 in werking getreden.
Het doel van de Agri Verordening is vaststelling van een gestandaardiseerd en sluitend regelgevingskader, verbetering van duurzame praktijken en versterking van de positie van de producenten. Ook wordt één vereenvoudigde procedure voor de registratie van geografische aanduidingen ingevoerd.
De nieuwe Agri Verordening vervangt in zijn geheel de Verordening inzake landbouwproducten (EU 1151/2012). Ook de verordeningen voor onder andere wijn (EU 1308/2013) en gedistilleerde dranken (EU 2019/787) worden met de nieuwe Agri Verordening gewijzigd. Een deel van de bepalingen uit deze laatste twee verordeningen is dus nog steeds geldig.
Het onpraktische gevolg is dat voor deze producten verschillende documenten moeten worden geraadpleegd voor de betreffende regels. Inhoudelijk is de bescherming wel op een lijn gebracht.
Relatie tussen de Agri Verordening en het merkenrecht
Artikel 26 van de Agri Verordening bepaalt de beschermingsomvang van een geografische aanduiding. Artikel 31 van de Agri Verordening regelt vervolgens wat voor gevolgen dit heeft voor merken.
Als een merkaanvraag in strijd is met artikel 26, dan moet op grond van artikel 31 de aanvraag worden geweigerd. Als er sprake is van een merkregistratie dan is deze inschrijving nietig.
Artikel 26, lid 1 vermeldt verschillende manieren van gebruik van een geografische aanduiding die niet zijn toegestaan. Hieronder lichten we de twee voornaamste toe:
Direct of indirect gebruik
Artikel 26, lid 1, sub a bepaalt dat geografische aanduidingen worden beschermd tegen elk direct of indirect gebruik van de aanduiding voor producten die niet onder de registratie vallen, als het gaat om vergelijkbare producten.
Om na te gaan of er al dan niet gebruik wordt gemaakt van een geografische aanduiding, moet worden beoordeeld of een merk deze aanduiding in zijn geheel bevat of een term die fonetisch en/of visueel zeer vergelijkbaar is.2
Evocatie
Ook bepaalt artikel 26, lid 1, sub b van de Agri Verordening dat geografische aanduidingen worden beschermd tegen elke voorstelling (evocatie), zelfs als de werkelijke oorsprong van de producten of diensten is aangegeven.
Het begrip ‘evocatie’ wordt uitgelegd in paragraaf 35 van de considerans waarbij de uitleg van het Hof van Justitie van de Europese Unie wordt gevolgd. Evocatie van een geografische aanduiding kan met name ontstaan wanneer een term, teken of ander etiketterings- of verpakkingsmiddel in de geest van de normaal geïnformeerde, omzichtige en oplettende gemiddelde Europese consument een verband vertoont met het product dat met de geregistreerde geografische aanduiding wordt aangewezen.
Toepassing artikel 26 Agri Verordening bij BOIP
Onderzoek absolute gronden
Sinds 1 maart 2019 toetst BOIP merkaanvragen onder andere op een mogelijk conflict met geografische aanduidingen overeenkomstig artikel 2.2bis, lid 1, sub i BVIE:
“Worden niet ingeschreven of, indien ingeschreven, kunnen nietig worden verklaard [...]
- merken die van inschrijving zijn uitgesloten op grond van Uniewetgeving of het interne recht van een van de Benelux-landen, of op grond van internationale overeenkomsten waarbij de Europese Unie partij is of die werking hebben in een Benelux-land en die in bescherming van oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen voorzien”
Als er sprake is van een conflict tussen de merkaanvraag en een geografische aanduiding ingevolge artikel 2.2bis, lid 1, sub i BVIE, dan moet de aanvraag worden geweigerd.
De exacte beschermingsomvang vloeit voort uit de verordening en niet uit het BVIE.
Voorwaarden
Voor een weigering op grond van het vorige artikel in combinatie met artikel 26 van de Agri Verordening moet er voldaan worden aan twee cumulatieve voorwaarden:
Er moet sprake zijn van een geregistreerde geografische aanduiding die bescherming geniet op EU- of Benelux-niveau.
Om na te kunnen gaan of er in een merkaanvraag sprake is van een geografische aanduiding die beschermd is in de EU of de Benelux in het licht van artikel 2.2bis, lid 1, sub i BVIE, maakt BOIP bij zijn onderzoek onder andere gebruik van de volgende EU-databases:
- eAmbrosia database, het EU-register van GA’s van de namen van landbouwproducten en levensmiddelen, wijnen en gedistilleerde dranken die geregistreerd zijn en in de hele EU worden beschermd.
GIview database, waarin alle informatie terug te vinden is over alle binnen de EU beschermde GA's (met inbegrip van GA's van niet-EU-landen die op EU-niveau worden beschermd via bilaterale en multilaterale overeenkomsten) en over in niet-EU-landen beschermde GA's van de EU.
Let op dat de databases zowel goedgekeurde aanduidingen als nog niet goedgekeurde aanduidingen bevatten.
Het gebruik van het aangevraagde merk moet neerkomen op een van de situaties als bedoeld in artikel 26, lid 1 Agri Verordening.
Het gaat hier in het bijzonder om waren die identiek zijn aan het product waarop de geografische aanduiding betrekking3 heeft en waren waarin de geografische aanduiding een relevant ingrediënt is.
Weigering opheffen door middel van een beperking van de warenlijst
Overeenkomstig artikel 36 van de Agri Verordening mag een geregistreerde geografische aanduiding worden gebruikt door elke marktdeelnemer die een product in de handel brengt dat voldoet aan het desbetreffende productdossier.
Het is daarom mogelijk dat een weigering kan worden voorkomen als de betrokken waren zodanig worden beperkt dat ze met het productdossier van de geografische aanduiding in kwestie in overeenstemming zijn.
Het beperken van waren kan echter een ingewikkelde taak zijn, die grotendeels bestaat uit onderzoek per geval. Meer informatie hierover is ook te lezen in onze Richtlijnen toetsing op absolute gronden
Het aantal zaken bij BOIP over weigering op absolute gronden wegens een conflict met een geografische aanduiding is beperkt, maar je kunt bijvoorbeeld denken aan:
Direct/indirect gebruik
Een aanvraag voor een onderscheidend woord-/beeldmerk voor ‘wijnen’ dat het woordelement ‘Champagne’ bevat, maakt gebruik van de BOB Champagne die bescherming geniet in relatie tot wijnen en zal dus moeten worden beperkt tot de waar: Wijnen die voldoen aan de productspecificaties van de beschermde oorsprongsbenaming “Champagne”. Als de aanvrager echter niet met de beperking akkoord gaat, moet BOIP de merkaanvraag weigeren.
Evocatie
Een aanvraag voor een onderscheidend woord-/beeldmerk voor ‘kazen’ dat het woordelement ‘Gorgonzolelge’ bevat, evoceert de BOB Gorgonzola die bescherming geniet in relatie tot kazen en zal dus moeten worden beperkt tot de waar: Kazen die voldoen aan de productspecificaties van de beschermde oorsprongsbenaming “Gorgonzola”. Als de aanvrager echter niet met de beperking akkoord gaat, moet BOIP de merkaanvraag weigeren.
Inter partes procedures
De bescherming van een geografische aanduiding vormt ook een grond voor oppositie en doorhaling.
Artikel 2.2ter, lid 3, sub c, BVIE bepaalt:
Voorts wordt een merk wanneer daartegen oppositie wordt ingesteld niet ingeschreven of kan het, indien ingeschreven, nietig worden verklaard: [...]
c. Indien en voor zover ingevolge de Uniewetgeving of het interne recht van een van de Benelux-landen ter bescherming van oorsprongsbenamingen en geografische aanduidingen:
i. er reeds een aanvraag voor een oorsprongsbenaming of een geografische aanduiding was ingediend overeenkomstig de Uniewetgeving of het interne recht van een van de Benelux-landen, vóór de datum van de aanvraag om inschrijving van het merk of de datum van het ten behoeve van de aanvraag ingeroepen voorrangsrecht, onder voorbehoud van latere inschrijving;
ii. die oorsprongsbenaming of geografische aanduiding de persoon die krachtens de toepasselijke wetgeving bevoegd is voor de uitoefening van de daaruit voortvloeiende rechten, machtigt om het gebruik van een later merk te verbieden.
Van belang is dat de opposant of verzoeker in deze procedure bewijs moet leveren van het bestaan van het oudere recht, in dit geval de beschermde oorsprongsbenaming of geografische aanduiding. Daarnaast moet de opposant of verzoeker bewijzen dat hij gerechtigd is om de procedure in te stellen.
Het aantal inter partes procedures bij BOIP is tot op heden erg beperkt. Er zijn slechts twee oppositiebeslissingen geweest:
1) In de eerste zaak werd de BOB HALLOUMI voor ‘kazen’ ingeroepen tegen de aanvraag van een beeldmerk met daarin het woord ‘Polloumi’. Dit merk was voor onder andere kaas aangevraagd. De oppositie werd toegewezen op basis van evocatie, omdat de gelijkenissen tussen de tekens van dien aard waren dat het bestreden merk bij het publiek het beeld oproept van de BOB HALLOUMI, en het daaronder vallende product in de gedachte van de consument zal opkomen. Het feit dat het merk de aanduiding ‘Belgian grill cheese’ bevat, de zogenaamde ‘delocaliser’, doet hier niet aan af.
2) In de zaak SEX en Provence werd BOB Côteaux d'Aix-en-Provence voor ‘wijnen’ ingeroepen tegen de merkaanvraag SEX en Provence voor de waren: Wijnen met beschermde oorsprongsbenamingen “Côtes de Provence”, “Coteaux d'Aix-en Provence”, “Coteaux varois en Provence”, “Les Baux de Provence” in klasse 33. De oppositie werd afgewezen. Geoordeeld werd dat er geen sprake was van direct of indirect gebruik van de BOB. Ondanks het feit dat de merkaanvraag de ingeroepen BOB zou kunnen oproepen, werd besloten dat de beperking van de warenlijst garandeert dat waren die van het merk zijn voorzien, onder de ingeroepen BOB vallen, uit het betrokken geografische gebied afkomstig zijn en de vereiste kenmerken vertonen. Van een schending van de aan de geografische aanduiding verbonden rechten kan dus geen sprake zijn. Tot slot werd ook nog geoordeeld dat de merkaanvraag de consument niet zal misleiden over de geografische oorsprong en/of andere kenmerken van de wijnen waarop het is aangebracht. Tegen deze beslissing is beroep ingesteld bij het Benelux Gerechtshof.
Doorhalingsprocedures zijn er nog niet geweest.
1 (EU) nr. 1151/2012 van 21 november 2012 (landbouwproducten en levensmiddelen); (EU) nr. 1308/2013 van 17 december 2013 (onder andere wijn) en (EU) 2019/787 van 17 april 2019 (gedistilleerde dranken).
2 Volgens het Hof van Justitie van de EU vereist “de term ‘gebruik’ [...] per definitie [...] dat het litigieuze teken zelf gebruik maakt van de beschermde geografische aanduiding in de vorm waarin deze aanduiding is geregistreerd of in ieder geval in een vorm die vanuit fonetisch en/of visueel oogpunt daarmee zodanig nauw verband heeft dat het litigieuze teken daarmee duidelijk onlosmakelijk is verbonden” zie HvJEU 7 juni 2018, C‑44/17, ECLI:EU:C:2018:415, punt 29 (SCOTCH WHISKY); HvJEU 9 september 2021, C‑783/19, ECLI:EU:C:2021:713, punt 38 (Champanillo).
3 Zie paragraaf 34 van de considerans van de Agri Verordening